Historia Powiatowego Banku Spółdzielczego w Zamościu

I. Początek zamojskiej bankowości spółdzielczej / Stowarzyszenie Pożyczkowe w Sitańcu

30 czerwca 1924 r. w Krakowie zmarł Franciszek Stefczyk – wywodzący się z chłopskiej rodziny nauczyciel, ekonomista, działacz społeczny, a przede wszystkim inicjator spółdzielczych kas oszczędnościowo-pożyczkowych. W 1889 r. w Czernichowie koło Krakowa założył pierwszą na ziemiach polskich wiejską spółdzielnię oszczędnościowo-pożyczkową.

Cztery lata przed jego śmiercią i prawie 30 lat po założeniu przez niego pierwszej spółdzielni, w 1920 roku, dwudziestu rolników z podzamojskiego Sitańca, będących wyraźnie entuzjastami jego idei, założyło Stowarzyszenie Pożyczkowe w Sitańcu.

Statut, którego odpis obecnie przechowywany jest w zbiorach warszawskiego Archiwum Akt Nowych, został zatwierdzony 30 kwietnia 1920 r. przez ówczesne Ministerstwo Skarbu.

Powołane wówczas stowarzyszenie o charakterze oszczędnościowo-pożyczkowym jest prekursorem naszego Banku Spółdzielczego.

Członkami założycielami byli:

1. Michał Wajland,
2. Hipolit Ostowicz,
3. Piotr Repeć,
4. Michał Kiecana,
5. Jan Bernard,
6. Paweł Paul,
7. Piotr Chilcher,
8. Kazimierz Dziubiński,
9. Piotr Wajland,
10. Jan Paul,
11. Wojciech Repeć,
12. Józef Bernard,
13. Jan Grün,
14. Karol Nizioł,
15. Jan Wajland,
16. Michał Szpringer,
17. Wincenty Adamczuk,
18. Jan Herc,
19. Józef Grün,
20. Piotr Wojcieszko.

Stowarzyszenie Pożyczkowe w Sitańcu oficjalnie rozpoczęło swoją działalność 8 maja 1920 r., o czym w piśmie do Ministerstwa Skarbu donosili przewodniczący Michał Wajland, skarbnik Kazimierz Dziubiński oraz członek zarządu Jan Bernard.

Datę tą uznajemy za początek zamojskiej bankowości spółdzielczej.

Jaki był cel stowarzyszenia? Cytując statut, było to „wyrabianie zmysłu oszczędności wśród członków, pozyskiwanie środków pieniężnych potrzebnych na pożyczki i kredyty dla członków i tworzenie urządzeń mających na celu popieranie stanu gospodarczego członków…”. Działalność zatem skupiała się na przyjmowaniu wkładów oszczędnościowych, udzielaniu pożyczek, wspólny zakup środków gospodarczych oraz pośredniczenie przy zakupie lub sprzedaży wytworów gospodarstwa rolnego, wiejskiego przemysłu domowego i inwentarza. Każdy członek przystępujący do stowarzyszenia musiał nabyć udział w wysokości 100 marek.

II. Kasa Spółdzielcza w Sitańcu

Trzy lata później Stowarzyszenie Pożyczkowe w Sitańcu przekształciło się w Kasę Spółdzielczą w Sitańcu – 15 lutego 1923 r. została wpisana do rejestru spółdzielni Sądu Okręgowego w Zamościu pod numerem 14.

Członkami trzyosobowego zarządu zostali wspomniani już:

1. Michał Wajland,
2. Piotr Repeć,
3. Kazimierz Dziubiński.

Należy zaznaczyć, że w okresie międzywojennym spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe, oparte na samopomocy i konsolidacji małego kapitału, cieszyły się dużym zaufaniem i odegrały znaczną rolę w rozwoju drobnej przedsiębiorczości. W szerszym aspekcie przyczyniły się do gospodarczej konsolidacji młodego państwa. Pamiętać należy, że sytuacja gospodarcza nie należała do najłatwiejszych – szalała hiperinflacja, marka polska traciła na wartości, a na horyzoncie majaczył wielki kryzys gospodarczy. Jako przykład pogarszającej się sytuacji można podać wzrastającą wysokość udziałów w naszej sitanieckiej kasie – od 100 marek (1920 r.), przez 1000 marek (1923 r.) do 25 złotych (1927 r.) W 1924 roku wymieniono marki na złotówki po kursie 1 zł. = 1 800 000 marek polskich. W latach 30. XX w. spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe stały się znaczącym motorem obiegu pieniądza i elementem przeciwdziałającym skutkom kryzysu.

Członkowie zarządu zbierali się w sobotnie wieczory w mieszkaniu Stanisława Herca. Kasa zrzeszała nie tylko bogatszych rolników, ale także rzemieślników, wyrobników, robotników fabrycznych oraz osoby prawne takie jak:

1. Spółka Wodna w Sitańcu,
2. Towarzystwo Domu Ludowego
3. Towarzystwo Straży Ogniowej.

W 1934 r. na walnym zgromadzeniu postanowiono rozszerzyć działalność Kasy na sąsiednie wsie: Chyża i Wysokie.

Kasa Spółdzielcza w Sitańcu należała do Związku Rewizyjnego Spółdzielni Rolniczych w Warszawie, zaś w 1935 r. została przyjęta do Związku Spółdzielni Rolniczych i Zarobkowo-Gospodarczych Rzeczypospolitej Polskiej.

Kasa Spółdzielcza w Sitańcu funkcjonowała do 1942 r., a więc w pierwszych latach okupacji starano się jeszcze realizować zadania statutowe. Jej działalność przerwało wysiedlenie mieszkańców oraz aresztowanie wielu jej członków. Jeden z wieloletnich działaczy Michał Wajland (rocznik 1895) w 1940 r. został zamordowany w obozie w Dachau.

III. Gminna Kasa Spółdzielcza w Zamościu

Po wojnie, na bazie członków Kas Spółdzielczych z:

1. Sitańca,
2. Wielączy,
3. Lipska,
4. Łabuń,

w sierpniu 1948 r. powstała Gminna Kasa Spółdzielcza w Zamościu (GKS).

Działała na terenie gmin:

1. Zamość,
2. Łabunie,
3. Mokre,
4. Wysokie,
5. oraz miasta Zamość.

Zjazd założycielski odbył się w baraku Powiatowego Związku Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska", który mieścił się przy ulicy Partyzantów. Pierwszy zarząd tworzyli:

1. Józef Majdan (przewodniczący w latach 1948-1953)
2. Adela Gąsior – członek,
3. Piotr Klika – członek.

Gminna Kasa Spółdzielcza mieściła się w lokalu przy ulicy Staszica (kamienica morandowska).

W pierwszych latach powojennych celem Gminnej Kasy Spółdzielczej w Zamościu było podnoszenie dobrobytu i kultury bezrolnych, małorolnych i średniorolnych chłopów, obrona ich przed lichwą oraz wyzyskiem kapitalistycznym :-) Działalność Kasy Spółdzielczej w Zamościu w tym okresie została podporządkowana systemowi gospodarki scentralizowanej i tym samym jej samorządność była ograniczona.

Od 1950 r. zamojska Gminna Kasa Spółdzielcza przejęła obsługę rozliczeniową indywidualnych rolników z jednostkami uspołecznionymi z tytułu skupu produktów rolnych.

W związku z odwilżą polityczną w kraju (1956 r.) przywrócono Gminnym Kasom Spółdzielczym samorządność oraz samodzielność Zarządu w przedmiocie polityki kredytowej.

Według stanu na dzień 31 grudnia 1953 r. Gminna Kasa Spółdzielcza w Zamościu liczyła 1611 członków.

Swym zasięgiem obejmowała gromady :

1. Białobrzegi,
2. Lipsko,
3. Mokre,
4. Niedzieliska,
5. Sitaniec,
6. Wysokie,
7. Zawada,
8. Zarzecze,
9. Zamość.

Za sprawozdaniem z 1955 r. można podać, że Gminna Kasa Spółdzielcza w Zamościu prowadziła pełną obsługę kasową w:

1. Lubelskich Okręgowych Zakładach Tuczu Przemysłowego w Bortatyczach i Borowinie,
2. Spółdzielni Pracy "Sprawność"

Częściową obsługę kasową prowadziła między innymi w:

1. Centrali Ogrodniczej,
2. Lubelskich Zakładach Chmielarskich,
3. Cukrowni Klemensów.

IV. Od Kasy Spółdzielczej do Banku Spółdzielczego w Zamościu

4 października 1956 r.Gminna Kasa Spółdzielcza w Zamościu zarejestrowała w Sądzie Powiatowym w Zamościu swą nową nazwę: Kasa Spółdzielcza w Zamościu

Skład Zarządu prezentował się wówczas następująco:

1. Tadeusz Niedabylski -(pełnił funkcję prezesa/przewodniczącego zarządu już od 1953 r.),
2. Jakub Wytrykus,
3. Jan Szady,
4. Jan Ciurysek, Michał Czerwieniec i Jan Sopelak jako zastępcy.

Siedziba Kasy Spółdzielczej mieściła się w Zamościu przy ulicy Staszica 25.

Dodać należy, że w 1959 r. ze struktur Gminnej Kasy Spółdzielczej w Zamościu wyodrębniła się kasa we wsi Wysokie.

Wprowadzona w 1961 r. reforma w systemie zarządzania, w ramach której powstał Centralny Związek Spółdzielni Oszczędnościowo-Pożyczkowych, stworzyła warunki dalszego wzrostu samorządności.

12 czerwca 1961 r.Kasa Spółdzielcza, w związku z rejestracją Statutu w Sądzie Powiatowym w Zamościu,przyjęła nazwę „Spółdzielnia Oszczędnościowo-Pożyczkowa”.

Z kolei nazwa „Bank Spółdzielczy w Zamościu” funkcjonuje od 18 grudnia 1964 r., czyli od momentu zarejestrowania jej w Sądzie Powiatowym w Zamościu.

W 1968 r. powołano do życia Bank Spółdzielczy w Zawadzie, który swym zasięgiem objął sąsiednie wioski.

W 1975 r., wskutek reformy administracyjnej, placówka w Wysokiem oraz część wiosek podległych Bankowi Spółdzielczemu w Zawadzie, ponownie znalazły się w strukturach Banku Spółdzielczego w Zamościu. Na początku lat 70. bank przeniósł się do nowej siedziby zlokalizowanej przy ulicy Partyzantów 3.

V. Lata 80. i 90.

Lata 1980-1989 to początek przemian systemu bankowego w kierunku gospodarki rynkowej.

W 1982 r. uchwalono Prawo bankowe i Prawo spółdzielcze, które przyniosły zmiany w kierunku przywracania spółdzielczej samorządności i poszerzania kompetencji kredytowych.

Rok 1989 i lata kolejne przyniosły bankom, w tym również spółdzielczym, poważne wyzwania. Banki spółdzielcze posiadały w tym okresie zbyt małe kapitały własne, nie miały doświadczenia w zakresie samodzielnego działania, brakowało również odpowiedniego przygotowania personalnego.

W 1992 r. Prezes NBP zobowiązał banki spółdzielcze, które nie posiadały minimalnego kapitału własnego, do zrzeszenia się w jednym z banków zrzeszających.

W 1992 r. Bank Spółdzielczy w Zamościu zrzeszył się w Gospodarczym Banku Południowo-Zachodnim S.A. we Wrocławiu.

Z dniem 1 stycznia 1999 r. zmienił bank zrzeszający na Lubelski Bank Regionalny S.A. (LBR S.A.), który 15 marca 2002 r. wszedł w struktury Banku Polskiej Spółdzielczości S.A. (BPS S.A.) i przebywa w nich do dnia dzisiejszego.

W 1994 r. funkcję Prezesa Zarządu objęła Ewa Galan.

W 1996 r. doszło do połączenia Banku Spółdzielczego w Zamościu z :

1. Bankiem Spółdzielczym w Komarowie,

zaś w 1999 r. (koniec września) przyłączono w drodze fuzji:

1. BS Grabowiec,
2. BS Józefów,
3. BS Sitno,
4. BS Skierbieszów,
5. BS Zwierzyniec,

1 października 2000 r.:

1. BS Krynice.

1 czerwca 2020 r.:

1. BS Dołhobyczów

Od momentu połączenia banki te działają jako oddziały.

VI. Historia najnowsza

W listopadzie 2000 r. został zarejestrowany w Sądzie Rejonowym w Zamościu Statut Banku Spółdzielczego w Zamościu (uchwalony przez Nadzwyczajne Zebranie Przedstawicieli w dniu 24 września 2000 r.) Na jego podstawie przyjęto nazwę Powiatowy Bank Spółdzielczy (PBS) w Zamościu. Pod taką nazwą funkcjonuje do dnia dzisiejszego. W 2009 r. Leszek Gierszon zastąpił Ewę Galan na stanowisku Prezesa Zarządu.

Ważnym wydarzeniem w najnowszej historii naszego banku była kompleksowa modernizacja Centrali Powiatowego Banku Spółdzielczego. Uroczyste otwarcie budynku odbyło się 6 września 2015 r. Intencją było zapoczątkowanie nowego rozdziału w historii banku. Chcieliśmy, aby przyszła siedziba była symbolem nowoczesnej instytucji, która nie ogranicza się wyłącznie do rolnictwa, ale także otwiera na inne grupy zawodowe.

Celem Rady Nadzorczej, Zarządu i pracowników Banku było i jest budowanie silnego Banku, który rozwija i umacnia swoją pozycję. Zaufanie i wizerunek buduje się latami. Liczy się Klient jako człowiek, którego nie pozostawiamy w jego sytuacjach kryzysowych.